طب گیاهی
پيشينه ي طب در تمدن ها
۱- طب در دنياي قديم
تاریخچه طب سنتی و درمان در ایران به دوران آریایی، در حدود ۷۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بر می گردد و نیز نخستین نوشته ها و نسخه های به دست آمده از گیاهان دارویی در تمدن های مهم دنیا نظیر ایران باستان، مصر، خاورمیانه، یونان باستان، هند و چین به ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد بر می گردد.
– طب در دنياي قديم
انسان اوليه از زمان غارنشيني برحسب غريزه دريافته بود که چگونه مي تواند زخم هاي خود را که بر اثر افتادن، برخورد با اشياء برنده يا حمله موجودات درنده به وجود مي آمد، درمان کند.زيرا دريافت که اين عمل براي حفظ بقا و صيانت نفس لازم است. غارنشینان از دارو و درمان تا اين مرحله، در حدود ۴۰۰ قرن پيش در ميان غارنشينان معمول بوده است.
دوران قبل از اسلام :
ترتیا و یا آترت نخستی پزشک آریایی بود که توانست در فرهنگ ایران بلکه در هنرستان نیز به عنوان اولین پزشک آریایی معرفی شده بود . آترت پزشک و جراحی آریایی ها با گیاهان و خواص آن ها آشنایی فراوانی داشت که برای همین در کار خود موفّق شد . او برای درمان بیماری ها از عصاره های گیاهانی كه خود استخراج می كرد، استفاده می نمود. .
در تمدن ایران باستان در كتیبه های مربوط به زمان هخامنشیان، از زعفران به عنوان گیاه دارویی با خواص و كاربرد بسیار فراوان یاد شده است.
دوران اسلام :
پس از تحول عظیمی كه با آثار توسط بقراط پدر علم طب و شاگردش جالینوس طی سا ل های چهارصد و شصت تا دویست قبل از میلاد مسیح رخ داد، روش های درمانی بر اساس طب مزاجی جایگزین سحر و جادو و خرافات شد. برخی از دانشمندان و نویسندگان معتقدند كه این تحول بزرگ در یونان باستان الهام گرفته از طب ایران باستان بوده است و مكتب طبی زرتشت خیلی زودتر از طب یونانی به وجود آمده بود.
گیاهان دارویی ایران :
در ایران که یکی از هفت کشور آسیایی است که بیشترین گیاهان دارویی را دارد این گرایش وجود داشته است و در سه دهه گذشته شاهد روند رو به رشد مردم در زمینه استفاده از این داروهای گیاهی و احیای طب سنتی هستیم.براساس آمار موجود در کشورمان نیز بیش از ۱۳۰ نوع داروی گیاهی وجود دارد و منشا اصلی آن ها گیاهان هستند. تشکیل ستاد گیاهان دارویی و طب ایرانی، تاسیس دانشکده طب سنتی، ایجاد شده است .امروزه تخمین زده می شود که ۷۵ هزار گیاه دارویی در سراسر جهان وجود داشته باشد و تاکنون ۵۰۰۰ داروی گیاهی توسط صنایع دارویی جهان ساخته و به بازار عرضه می شود .طبق برآوردها در حال حاضر ۷۵۰ هزار گیاه گل دار یا دانه دار در زمین یافت می شود و تاکنون ۳۰۰ هزار گیاه در جهان شناسایی شده اند .قاره آمریکا با دارا بودن ۱۳۸ هزار گونه گیاهی از جمله منابع غنی گیاهان در جهان است و این در حالی است که قاره آسیا دارای ۱۲۳ هزار گونه گیاهی است. در بین کشورهای آسیایی بیشترین تعداد و تنوع گونه ها متعلق به کشور های چین، اندونزی، هند، برمه ، تایلند، مالزی و ایران است .در حال حاضر استفاده از گیاهان دارویی در موارد مختلف همچون طب کنونی، طب سنتی یا بهتر بگوییم طب مزاجی یا طب اخلاطی کاربرد دارند.در ایران نیز گیاهان دارویی متنوعی وجود دارد که به اعتقاد بسیاری از پزشکان و کارشناسان علوم گیاهی می توان از آن ها در چرخه درمان استفاده کرد و بر ای مثال گران ترین گیاه جهان یعنی زعفران در ایران می روید.
تاریخچه دارو و درمان در تمدن اسلامی :
مسلمانان در صدر اسلام علم و دانش گنجی بود که آن را مشتاقانه جستوجو میکردند، علم پزشکی و دارویی نیز از این توجه مستثنی نبودند.
عملکرد اولیه پزشکان مسلمان بر اهمیت حفظ سلامتی از طریق مداخلههای طبیعی تأکید داشت. فلسفه سقراط مبنی بر این اصل که “اول به بدن خود آسیب نرسانید” مفهومی است که در ذهن پزشکان نقش بسته بود و انعکاسدهنده آموزههای دینی آنها نیز بود.
درست است که طب اسلامى بر پایه آراى بقراط و جالینوس و طب هندى و ایرانى پى ریزى شد، اما بعدها پزشکان مسلمانان مطالب بسیارى بر آن افزودند و تجربیات تازه اى کسب کردند و حتى مطالب آنان را مورد نقد و ایراد قرار دادند. ابوزکریاى رازى کتابى به نام شکوک بر جالینوس نوشته و در مقدمه آن مى گوید:
“مقام جالینوس بر هیچ کس پوشیده نیست و ممکن است بعضى از کوته نظران مرا بدین کار ملامت و سرزنش نمایند، ولى فیلسوف و حکیم بر من خرده نخواهند گرفت به دلیل آنکه در حکمت و فلسفه تقلید جایز نیست و مى بایست از روى دلیل و برهان گفتگو به عمل آید و اگر جالینوس زنده مى بود، مرا بدین تالی ستایش مى کرد.”
جرجى زیدان مى گوید: “غربیها تاریخ داروسازى را بررسى کردند و به این نتیجه رسیدند که مسلمانها بنیانگذاران فن داروسازى هستند. معمولابیب خود دارو مى داد ولى گاهى هم نسخه مى نوشت که مى باید از داروخانه ها که به صیدلیه و صیدنیه معروف بود، تهیه مى شد.”
اثرات مفید گیاهان دارویی :
بر اساس یك مقاله پژوهشی در ایران نشان داده شد كه بیشتر مواد مؤثر داروهایی كه در حال حاضر برای بیماران تجویز میشود، از گیاهان استخراج میشود و كارشناسان با وجود پیشرفت های علمی فراوان هنوز نتوانستهاند مواد مؤثر دیگری را جایگزین این مواد گیاهی كنند.
نویسنده این مقاله ، ناشناخته بودن داروهای شیمیایی برای بدن را ، عامل ایجاد عوارض جانبی در انسان دانسته و افزوده است: به علت شناختی كه بدن از صورت های گوناگون گیاهان غذایی و دارویی دارد، عوارض جانبی این قبیل داروها كمتر مشاهده شده است.
گیاهان دارویی به علت دارا بودن مواد مؤثر گوناگون میتوانند در درمان بسیاری از بیماری ها كاربرد داشته باشند، بدون آن كه مجموعه ی مواد مؤثر آنها بر یكدیگر تاثیری گذاشته یا تدافعی ایجاد كنند و اگر بیمار همزمان دارای علایم مختلف چند بیماری باشد، میتواند فقط از یك داروی گیاهی با خواص گوناگون استفاده كند.
اطلاعاتي درباره دَم کرده هاي گياهي
گياهان دارويي در طب سنتی مي توانند به اشکال مختلف به صورت فرمولاسيون هاي دارويي تبديل شده و مورد استفاده قرار گيرند. استفاده از اين اشکال دارويي به نوع گياه، نوع ماده موثر، مقاومت مواد در اثر ميزان حرارت، حلاليت، پايداري در اثر گذشت زمان و عوامل ديگر بستگي دارد. مثلا براي استفاده از اثري مشخص حتما بايد از دم کرده گياه استفاده کرد، در حالي که براي اثري متفاوت از همان گياه ممکن است از جوشانده آن استفاده کرد. اين مساله به اين معني است که گاه در دم کرده گياه يک دسته مواد خاص وارد مي شوند و بر اثر حرارت بيشتر و جوشاندن مواد ديگر و در نتيجه خواص اين دو محصول با هم متفاوت خواهد بود. به عنوان نمونه اي مشهور مي توان تفاوت چاي دم کرده و جوشانده را مقايسه کرد.
دمنوش ها و جوشانده های گیاهی موثر در درمان ها :
دمنوش های گیاهی روشی فوق العاده برای درمان علائم سرماخوردگی و آنفلو انزا هستند. شما نه تنها از مزایای دارویی این دمنوش ها بهره مند می شوید، بلکه التیام بخش، گرم و آرامش بخش نیز هستند.
.اصول کلی آماده سازی دمنوش های گیاهی
آب در حال جوش را بر روی گیاه دارویی مورد نظرتان ریخته و حداقل ۲۰ دقیقه بگذارید تا دم بکشد و سپس از صافی بگذرانید.
.اصول کلی آماده سازی جوشانده های گیاهی
برای تهیه جوشانده ها معمولا مقادیر بیشتری گیاه نسبت به دمنوش ها مورد استفاده قرار می گیرد و مدت زمان بیشتری هم برای دم کردن آنها صرف می گردد. لیوان های پرس فرانسوی بهترین روش برای تهیه جوشانده ها و آسانترین راه برای صاف کردن آنها می باشند. ولی شما می توانید جوشانده ها را در قوری های بزرگ و دارای صافی نیز دم کنید.
درمان حساسیت فصلی با روشهای خانگی و گیاهی
حساسیت یا آلرژی بهاره که تحت عنوان التهاب یا ورم غشای مخاطی بینی آلرژیک یا رینیت آلرژیک نیز نامیده می شود، در اثر پاسخ بدن به آلرژن ها یا عوامل حساسیت زای ویژه و دیگر مواد و ترکیبات ایجاد می شود. هرساله افراد زیادی از این حساسیت فصلی رنج می برند. این بیماری هم زنان و هم مردان را شامل شده و حتی درمیان نوزادان و کودکان خردسال نیز رایج است.
آلرژی فصلی یکی از شایعترین آلرژیها است که با التهاب مخاط بینی همراه است. این مشکل اگرچه خطرناک نیست، ولی بسیار دردسرساز است و متأسفانه روز به روز هم این آلرژیها شایعتر میشود. خارش بینی، گلو، التهابات پوست، تهوع، استفراغ، اسهال، تب بالا، کهیر، تنگی نفس، فشارخون، ضعف غیرطبیعی، بیشفعالی و یبوست از مهمترین واکنشهای حساسیتی میباشند.
.بخور دادن
بخار نیز یکی از درمانهای خانگی موثر در از بین بردن علائم حساسیت فصلی نظیر آبریزش بینی، گلودرد و عطسه است. این کار به خروج موکوس و مخاط اضافی که باعث آبریزش بینی و عطسه می شوند کمک می کند.
چند قطره روغن اکالیپتوس یا مقداری بلور منتول یا جوهر نعناع را داخل یک کاسه آب داغ بریزید.
سرتان را با یک حوله پوشانده و صورتتان را روی کاسه نگه دارید.
با دقت بخار را به مدت ۱۰ دقیقه تنفس کرده و سپس بینی تان را خالی کنید.
این درمان را ۳ یا ۴ بار در روز تا وقتی که بطور کامل بهبود یابید ادامه دهید.
مواد شیمیایی گیاهی :
اثر درمانی آنها را بر حسب عملشان، در بدن انسان مشخص میکند؛ بنابراین گیاهان دارویی بر حسب شعاع عملشان در گروههای معینی طبقهبندی میشوند. همیشه یک گیاه دارویی اثری مشخص ندارد و طیف اثرات آن ممکن است زیاد یا کم شود. به این معنی که یک گیاه ممکن است در درمان چندین بیماری مؤثر باشد؛ و برعکس برای تقویت اثر درمانی آنها اغلب مخلوطی از چند گیاه تهیه میشود تا تاثیرشان چند برابر شود.
گیاهان تلخ :
داروهای گیاهی هستند که روی کار معده، خصوصاً در هنگام بیاشتهایی تأثیر میگذارند، انواع مختلفی از آن را قبل از غذا مصرف میکنند از قبیل:گیاهان تلخ خالص، قنطوریون صغیر، گل سپاس (جنتیانا-کوشاد)، شبدر آبی، گیاهان تلخ معطر (مواد تلخی که همراه مواد معطر باشند) نظیر:درمنه، سنبل ختایی
گیاهان تلخ قابض:این گیاهان در عین حال کمی قابض بوده برای زکامها و گاستریتهای سبک (پوست کندورانگو) به کار میروند.
ضد آسم :
گیاهانی که محتوی آنها برای مبتلایان به تشنجات ریوی همراه با آسم مفید است، عبارتند از:شابیزک (بلادون)، تاتوره.
برگها و مواد محرکهٔ گل انگشتانه ارغوانی از مهمترین و بهترین مواد برای تقویت قلب شناخته شده است و تنها پزشک پس از این که بیمار را به طور دقیق معاینه نمود میتواند آن را تجویز و مقدار مصرف آن را مشخص کند.
گیاهان مسهل صفرا :
این مواد کار تولید صفرا در سلولهای کبدی و همچنین کار دفع آن از طریق مجراهای صفراوی را تسهیل میکنند. در درمان ورم کیسه و مجراهای صفراوی و حتی علیه سنگ ریزههای کوچک کیسه صفرا در کنار داروی مؤثر پر قدرت از داروهای گیاهی نیز استفاده میشود که محتوی اسانسهای طبیعی ضد تشنج مجراهای صفراوی و ضد عفونی کنندههای سبک و ضد تورم هم هستند.
از میان داروهای گیاهی میتوان از:برگ بولدو، زنجبیل شامی، گندنای کوهی و ریوند نام برد.
و از میان گیاهان غیر طبی از: مامیران، گل قاصد، پوست درختچهٔ زرشک، آویشن معمولی و بومادران نام میبریم.
گیاهان ملین و مسهل :
مسهلها کار تخلیه روده را تسریع مینمایند. دانه و برگهای سنای اسکندریه، ریشهٔ شیرین بیان، ریشه ریوند از این دسته هستند.
گیاهانی نظیر بومادران، فاشرای سفید و کتان از گروه غیر طبی این دسته هستند.
ادویه جات بوی خوش سلامتی بدن :
ادویه ها ؛ بیشتر ادویه هایی که برای پخت غذاها به کار می رود برای حفظ سلامت مفید است.
این ادویه ها دارای خاصیت ضد سرطانی نیز است از جمله زردچوبه، زنجبیل و رزماری.تقریباً همه میوه و سبزی های تازه خاصیت ضد سرطانی دارد.به دلیل دارا بودن فیبر میوه و سبزیجات از جمله سیب، کلم بروکلی، کلم برگ و… با سرطان لوله گوارشی مقابله می کند. جوانه ها و آب سبزیجات از جمله علف گندم نیز به دلیل داشتن آنتی اکسیدان، آنزیم ها، ویتامین ها و مواد معدنی با سرطان مقابله می کند و مانع از بروز آن می شود.
مصرف میوه، سبزی و غلات سبوس دار را افزایش دهید. مصرف گوشت قرمز، مواد غذایی پرچرب حیوانی، غلات و شکر تصفیه نشده راکم کنید.
دارو های گیاهی فوق العاده ضد سرطانی :
همه سلول های سرطانی شبیه به هم نیست. سرطان ممکن است روی هر عضوی از بدن تاثیر بگذارد. سلول ها در یک قسمت از بدن جهش پیدا می کند و از کنترل خارج می شود و در قسمت های دیگر پخش می شود.
تقریباً همه سلول های سرطانی رشد سریعی دارد اما درمان آن به نوع سرطان، مرحله بیماری و قسمتی از بدن که درگیر بیماری است، ارتباط دارد، برخی از انواع سرطان ها تنها از طریق شیمی درمانی یا دارو درمان می شود، در حالی که برخی از انواع آن به جراحی، پرتودرمانی، شیمی درمانی یا هر دو نیاز پیدا می کند. در این زمینه محققان روی گیاهان زیادی مطالعه و تاثیر آن ها را روی بهبود سرطان بررسی کرده اند.
طب سنتی و ضد آلرژی ها :
طبق طب سنتی، انسانها از نظر خصوصیت روحی و جسمی در چهار گروه با مزاج سرد و گرم، سرد و تر، گرم و خشک و گرم و تر طبقهبندی میشوند. افرادی که دارای طبیعت خشک هستند بیشتر دچار حساسیت فصلی میشوند. برای جلوگیری از حساسیت فصلی باید از خوردن ادویهجات، غذاهایی با طبیعت گرم و … و قرار گرفتن در هوای آلوده بپرهیزیم و از سبزیجات، سبوس گندم، نانهای سبوسدار، انواع آش و خاکشیر مصرف کنیم. در این مقاله به بررسی گیاهان دارویی که از نظر طب سنتی برای رفع حساسیت مفید هستند، اشاره مینمائیم.
کاهش مصرف افزودنیهای غذایی، چربی و قند :
مصرف سبزیجات تازه، روغن زیتون، انار، شاهتوت (محافظ کبد)، انواع بذرهای ملین مثل خاکشیر، اسفرزه، بارهنگ، تخم ریحان، تخم شربتی، شیرخشت، ترنجبین، سوپ جو، آش جو، نان جو، لیموترش تازه، زرشک، عسل، کشمش، توت و انجیر، برگههای طبیعی، کدو، کنجد، اسطوخودوس، کاسنی، آب مرکبات و مغز بادام خام از مواردی هستند که به پاکسازی کبد و کاهش حساسیتهای فصلی کمک شایانی میکنند.
کدام گیاه برای کدام بیماری؟
گیاهان مختلف دارای خواص زیاد و متفاوتی هستند، با این حال خوب است بدانیم که برای هر بیماری یا مشکل خاص، چه گیاهانی مفیدتر است.
اما این بدان معنا نیست که آن ها را به صورت خودسرانه و به مقادیر زیاد دریافت نماییم. پروفسور روگر بیارد، پژوهشگر دانشگاه آدلاید می گوید: بسیاری از ترکیبات گیاهی می توانند حاوی غلظت های کشنده ای از آرسنیک، جیوه و سرب باشند. این مواد ممکن است سبب بروز بیماری های جدی و یا حتی منجر به مرگ مصرف کننده شوند، به ویژه اگر در مقادیر بسیار زیاد مصرف شده و یا به جای خوردن، تزریق شوند.
گیاهان دارویی کاهش دهنده میل جنسی :
رازک، مریم گلی، نعنا فلفلی.(همان طور که مشاهده می کنید نعنا فلفلی و خیلی از گیاهان دیگر هم در کاهش و هم در افزایش یک مورد خاص دیده می شوند، این مساله به این دلیل است که این گیاهان خواص تعدیل کننده دارند، مانند انگور که هم خاصیت لاغر کنندگی دارد و هم خاصیت چاق کنندگی.)
تغذیه متناسب با مزاج های مختلف :
طب سنتی ایران حفظ سلامتی( بهداشت و یا پیشگیری) و در مان بیماری ها را به طور عمده در یک عبارت خلاصه می کند: تنظیم روش زندگی مطابق مزاج و خصوصیات ذاتی هر فرد. دستورات زندگی سالم به دو دسته طبقه بندی می شود: دستورات عمومی و دستورات مخصوص هر فرد. دستورات عمومی مربوط به همه مزاج ها بوده و همگان باید تا حد امکان سعی بر انجام آن داشته باشند. در این مقاله دستورات مربوط به تغذیه متناسب با مزاج های مختلف بیان می شود.
مزاج گرم و خشک :
از هوای تازه و خنک استفاده نمایند. در رژیم غذایی خود بیشتر از میوه ها و سبزی ها بهره ببرند و کمتر از گوشت استفاده نمایند. مصرف آب و مایعات را به همراه چند قطره آب لیمو ترش تازه افزایش دهند تا ادرار آنها صبح که از خواب بر می خیزند به رنگ زرد لیمویی باشد. حداقل ۵ تا ۶ ساعت خواب شبانه توصیه می شود( خواب کافی در بدن یک شخص با مزاج گرم و خشک، به علت ایجاد سردی و رطوبت، به کاهش حرارت کمک می نماید).